طراحی پلان ساختمان
برای پرداختن به حوزه پلان در معماری باید محدوده تحلیل خود را به درستی تعریف کنیم چرا که مبحث پلان طیف گسترده‌ای از تعاریف، استانداردها و اصول طراحی را با توجه به نوع کاربری ساختمان، محدوده مکانی قرارگیری بنا و نیز بستر تاریخی-فرهنگی آن، به خود اختصاص می‌دهد. به همیت دلیل، من در اینجا ساختمان‌های کاربری مسکونی واقع در شهر تهران را بعنوان دایره سخن خود برگزیده و رعایت کلیه قوانین و مقررات شهرداری تهران، سازمان نظام مهندسی و آتش‌نشانی استان تهران را بخش بدیهی و بنیادین در طراحی پلان ساختمان در نظر می‌گیرم.
با لحاظ موراد فوق و نظر به اینکه طراحی پلان مسکونی منوط به توجه به کاربری و عملکرد فضاهاست، شناخت سبک و شیوه زندگی جامعه کلان در هر شهری از اساسی‌ترین ارکان طراحی فضاهای داخلی می‌باشد. به بیان دیگر طراحی پلان باید منطبق با زندگی جاری در آن فضا صورت پذیرد.
از آنجایی که بیشترین ارتباط انسان با فضای داخلی بناست، تنها درصورتیکه تفکیک فضاها، تناسبات آنها، حریم‌ها و ارتباط بین آنها با کاربری روزانه آن همساز باشد، میتوان راحتی آن فضا را فراهم نمود.
عوامل مهم در طراحی پلان‌های واحدهای مسکونی
در ابتدای سخن متذکر می‌شوم که موارد ذیل با تکیه بر سلیقه عام (نه با احتساب کارفرمایان خاص با سلایق خاص) بیان شده است. از مهمترین عوامل طراحی پلان میتوان نکات زیر را برشمرد:
- شیوه زندگی و فعالیت‌های غالب در زندگی خانواده‌های ایرانی به عبارتی "زندگی جاری در خانه".
- توجه به حریم‌های جداگانه در طراحی پلان. بدین معنا که فضاهای عملکردی متفاوت در شیوه و فرهنگ ما ایرانیان باید حریم‌های جداگانه‌ای داشته باشند (که البته مساحت سطح اشغال قطعا بر این موارد تاثیرگذار است).
- فضای ورودی خانه باید دارای حریم مشخص و تعریف شده‌ای باشد که البته با توجه به مساحت ملک، محدوده آن از ابعاد گوناگونی برخوردار خواهد بود. اما در هیچ حالتی نباید از تعریف این حریم چشم‌پوشی نمود. این موضوع، امری فرهنگی است که ایرانیان برای میهمان خود همواره در طی تاریخ، سلسله مراتب حضور و اشراف بصری بر حریم خانه خود قائل بوده اند. بعنوان نمونه میتوان به محل قرارگیری درب ورودی و محدوده مقابل دید بیننده در این نقطه، اشاره کرد. فارغ از عوامل عقیدتی، تعریف هشتی ورودی و سپس حیاط بیرونی و بعد اندرونی از اصول معماری ایران کهن می‌باشد که همچنان در وجود ما ریشه داشته و باید بیان مدرن آن در طراحی پلان را همواره مدنظر قرار دهیم.
- تفکیک مساحتی فضاها نیز باید بر اساس سلیقه عام و فرهنگ ایرانی صورت پذیرد. بعنوان مثال در تضاد با فرهنگ غرب، بزرگترین حوزه مساحت پلان خانه در ایران به فضای پذیرایی از میهمان (سالن و غذاخوری) اختصاص می‌یابد. پس بر اساس اولویت‌های فرهنگی ایرانی، سلسله مراتب مساحتی فضاها عبارتند از: سالن پذیرایی، آشپزخانه، نشیمن خصوصی، اتاق مستر والدین، اتاق‌های خواب و سرویس‌های بهداشتی. (البته تناسب هریک از فضاها با مساحت کل و نسبت به یکدیگر باید مد نظر طراح پلان باشد)
- تعریف همجواری فضاها در کاربرد آنها تاثیر بسزایی دارد. به بیان دیگر قرارگیری صحیح عملکردها در طراحی پلان عاملی است که بیشترین تاثیر را در راحتی فضاها در جریان زندگی روزمر‌ه ای که در آنها اتفاق می‌افتد، به همراه خواهد داشت. بعنوان نمونه میتوان به دیاگرام ارتباطی آشپزخانه بعنوان هسته خدماتی خانه با نشیمن خصوصی (فضای پرکاربرد اعضای خانواده) و غذاخوری (فضای پذیرایی اصلی میهمانان) اشاره نمود.
طراحی نحوه چیدمان (مبلمان) در پلان معماری
در پایان، قصد دارم نگاه مختصری به "طراحی نحوه چیدمان (مبلمان) در پلان معماری" داشته باشم. یکی از مهمترین پارامترهایی که امروزه به وضوح از توجه کمتر معماران برخوردار است.
گام نخست در طراحی چیدمان فضاها (با تمرکز بر فضاهای مسکونی)، شناخت فرهنگ مردم آن جامعه در زندگی خصوصی و سپس زندگی اجتماعی (اعم ازن حوه و میزان معاشرت‌ها، نحوه برگزاری مراسم‌ها، پذیرایی و ...) می‌باشد. گام بعدی، شناخت انواع سبک مبلمان مطلوب جامعه مخاطب، اجزا غالب مبلمان و در بیان کلی شناخت سلیقه چیدمان کلان جامعه است.
البته در این باب قطعا کارفرمایان با سلایق خاص، نیازهای عملکردی ویژه و یا فرهنگ زندگی خاص نیز وجود دارند که قطعا طراحی فضا باید پاسخگوی ذهنیات، سلایق و خواسته کارفرما صورت پذیرد.
از نکات مهم دیگر در طراحی پلان مبلمان فضاهای مسکونی، توجه به نحوه قرارگیری مسیرهای حرکتی با حریم‌های عملکردی است. بدین معنا که میتوان فضایی (با ابعاد مناسب مورد نیاز) به عملکرد مطلوب آن اختصاص داد اما محل قرارگیری راهروها و یا بازشوی درب‌ها طوری تعریف شده باشد که علیرغم مساحت مکفی، نتوان فضا را صحیح، زیبا و کارا مبلمان نمود.
در نتیجه‌گیری سخنم متذکر می‌شوم که طراح معمار باید با اشراف به کلیه موارد فوق، به تقسیم‌بندی حریم‌ها و محدوده‌ها و نیز تعریف دیاگرام‌های ارتباطی بین آنها و در نهایت تهیه پلان مبلمان بپردازد.